دکتر محمدرضا منجذب

تعریف و اعمال مالیات‌های جدید بر کالاها و خدماتی نظیر مالیات بر ملک، اجاره، خودرو، کارت‌خوان، قبوض، انتقال پول، افزایش عوارض و هزینه‌های مختلف خدمات دولتی و … آثار متفاوتی را در اقتصاد ایران خواهد داشت و ازجمله:

1- تأثیر بر عرضه کالا و تقاضای کالا، مالیات بسته به نوع آن موجب تغییر عرضه یا تقاضا و یا هردوی کالاها و خدمات مشمول می‌شود. این موجب افزایش قیمت آن می‌شود. بار مالیاتی ایجادشده بر دوش دو گروه تولیدکننده و مصرف‌کننده به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم خواهد بود و رفاه جامعه را کاهش می‌دهد.

2- تأثیر بر سود تولیدکننده، همان‌طور که در بند اول اشاره شد آثار افزایش هزینه تولیدکننده از طریق تورم بخشی و افزایش مالیات مستقیم و غیرمستقیم موجب کاهش سود تولیدکننده می‌شود. این امر به ضرر تولید تمام می‌شود.

3- تأثیر بر هزینه خانوار، از طریق بار مالیاتی بخشی از این مالیات‌ها بر عهده مصرف‌کننده و خانوار است. هزینه خانوار افزایش‌یافته و مصرف کاهش می‌یابد.

4- تأثیر بر توزیع درآمد، تأثیر تورمی این مالیات‌ها موجب توزیع نامتعادل‌تر درآمد و امکانات میان خانوارها می‌شود.

5- تأثیر بر خط فقر، تأثیر تورمی تورم موجب افزایش هزینه خانوار و کاهش مصرف می‌شود. این به‌نوبه خود خط فقر را گسترش می‌دهد.

6- تأثیر کوتاه‌مدت بر افزایش درآمد دولت و بلندمدت افزایش هزینه و کسری بودجه، تورم متأثر از مالیات دامن هزینه‌های دولت را بعد از مدتی فرامی‌گیرد و مجدد کسری بودجه تشدید می‌شود.

7- تأثیر بر بازارهای موازی، خروج نقدینگی از بازارهایی و ورود به بازارهایی دیگر: در عمل بازارهایی که در خفت سیستم مالیاتی می‌افتد کم بازده‌تر و پرریسک تر می‌شود. لذا نقدینگی از این بازارها کوچ می‌کند به بازارهای موازی دیگر. کمبود تولید در بازار چون مسکن اتفاق می‌افتد و تورمی در بازارهایی که در خفت مالیاتی نمی‌افتد ایجاد می‌شود.

8- خروج سرمایه و سرمایه انسانی، کاهش انگیزه در ماندگاری سرمایه و سرمایه انسانی در بازارهای مختلف به مهاجرت دامن می‌زند.

9- تشدید تورم و بیکاری در بلندمدت
10- آثار ضد توسعه‌ای، در فرایند توسعه قرار است بازارهایی گسترش و توسعه یابد و بازارهایی محدود شود. در عمل و اجرا این نوع مالیات‌های فرسایشی بازدارنده توسعه خواهد بود. از اول هم سیاست‌گذار این مهم را ندیده بود.

راهکارها: مدیریت هزینه‌های دولت و حاکمیت از طریق تجمیع و کاهش نهادهای موازی، راهکارهای مشخص دیگر در اقتصاد، و اصلاحات مبنایی و اصولی در سیستم و نحوه مالیات گیری به‌گونه‌ای که عدالت مالیاتی به‌صورت واقعی و حقیقی اجرا گردد.

همچنین تمهیدات اصلی سیاست‌گذار باید بر برداشتن تحریم‌ها باشد. این امر نه‌تنها موجب گسترش درآمدهای دولت می‌شود و فشار مالیاتی را کاهش می‌دهد، بلکه افزایش تعاملات بین‌المللی موجب گشایش تولید و درآمد و بسط پایه‌های مالیاتی می‌شود.